[Efastus]

Uluslararası İlişkiler; özellikle İkinci Dünya Savaşı’ndan
sonra önem kazanan ve Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra daha çok devletin
bir araya gelerek oluşturdukları yapılanmaları, o dönemde henüz
devletler arası olarak nitelendirilen ancak geçmişe oranla
karmaşıklaşan sorunları açıklamada hem bilim dünyasına hem de politika
yapıcılara daha farklı bir bakış açısıyla yardımcı olan bir disiplin,
bir bilim dalıdır.
Ülkemizde ise, yüzyılın son çeyreğinde öne çıkmaya başlayan
bu disiplin, Batıda olduğu gibi; Siyasi Tarih, Devletler Hukuku gibi
ana disiplinlerle birlikte, uluslararası örgütler, diplomasi, dış
politika yaklaşımları ve uluslararası ekonomi alanlarını da kapsayan
yaklaşımıyla, çok özel bir coğrafyası olan ülkemizde, hızla değişen
dünyayı anlama ve uluslararası politikamızı belirleme açısından önem
kazanmaktadır.
Kitap; yukarıda kısaca çerçevesi çizilen uluslararası
ilişkiler disiplinini bugüne taşıyan bilimsel alt yapıyı ortaya
koyarak; uluslararası ilişkiler disiplininin tarihi temellerini,
Birinci Dünya Savaşı dönemi ve İkinci Dünya Savaşı öncesinde
uluslararası ortama hakim olan temel eğilimleri, İkinci Dünya Savaşı
sonrasında değişen yaklaşımları ve son dönem gelişmelerle birlikte bu
bilim dalının geldiği aşamayı incelemektedir.
Kitap, uluslararası ilişkiler disiplininin gelişmesine paralel olarak hazırlanmış yedi makaleden oluşmaktadır:
Makaleler, sürece bağlı olarak birbirini takip eden ve
tamamlayan biçimde hazırlandığı için, özette makaleler ayrı ayrı
incelenmeyecek, bir bütün olarak ele alınarak değerlendirilecektir.
‘Uluslararası’ sözcüğü ilk kez, 1789 yılında, J. Bentham
tarafından Devletler Hukukuna alternatif bir sözcük olarak
kullanılmıştır. ‘Uluslararası İlişkiler’ adını taşıyan ilk kitap ise
(An Introduction to the Study of International Relations) 1916′da
yayımlanmıştır. Dünyada ilk kurulan Uluslar arası İlişkiler kürsüsü
ise, İngiltere’de University College of Wales’de, ABD Başkanı W. Wilson
adına kurulmuştur.
Ancak, W. C. Olson’a göre, bir yanında barışın korunması,
diğer yanında ise devletlerarası ilişkilerin anlaşılması ve
organizasyonu için farklı bir anlayış ihtiyacından doğan uluslararası
ilişkilerin temellerinin Yunanlı tarihçi Thucydides’e (M.Ö. 455-400)
kadar dayandığı kabul edilmektedir.
Thucydides, ‘Peloponezya Savaşı Tarihi’ adlı kitabında;
Melanlıların, uyuşmazlığın hakkaniyet ilkelerine göre çözümü önerisine
Atinalıların, “dünyanın mevcut halinde, adalet kurallarının güçlülerce
konulduğu” cevabı verdiklerini belirtmektedir. Bu yaklaşım devletler
arası ilişkilerde şu ya da bu biçimde Birinci Dünya Savaşına kadar
etkisini sürdürmüştür.
15 nci yüzyıldan itibaren, ulus devletlerin ortaya çıkışı
ile birlikte bu konularda çalışmalar yapan; N. Machiavelli, T. Hobbes,
H. Grotius, J. Locke, I. Kant gibi düşünürler devletlerarası ilişkilere
çeşitli açılardan bakarak, 20 nci yüzyıla damgasını vuracak olan
İdealizm ve Realizm akımlarının ortaya çıkışına önayak olmuşlardır.
Birinci Dünya Savaşı’nın verdiği zararları gören
uluslararası ortam, bu savaştan olumlu dersler çıkarmış,
anlaşmazlıkların önlenmesi amacıyla uluslararası mekanizmalar oluşturma
yönünde çabalarını yoğunlaştırmıştır.
19 ncu yüzyılda yaygınlaşan liberal düşünce akımları ile, J.
Bentham, H. Grotius, J. Locke, I. Kant gibi düşünürlerin de insan
düşüncelerine ilişkin yaklaşımlarının oluşturduğu ‘İdealizm’ akımı,
bireylerin temelde rasyonel ve iyi olduklarından yola çıkmaktadır. Bu
akıma göre, savaşlar devletlerin varlığı ve mutlakiyetçi, otoriter
biçimde örgütlenmelerinden kaynaklanmaktadır. Bu durum ise barışı
korumaya dönük örgütlenmelerle aşılabilir. Bu suretle uluslararası
ortam daha akılcı biçimde düzenlenebilecektir.
Ancak, idealistlerin savunduğu uluslararası kurumlaşmanın ve
en önemli projeleri Milletler Cemiyetinin uluslararası sorunlara çözüm
getirememesi, İdealizm’i sorgulayan yeni arayışlara ivme kazandırmıştır.
İdealizm’i ‘ütopyacılık’ olarak niteleyen E. H. Carr, ‘Yirmi
Yılın Bunalımı’ adlı eserinde Realizm’in de temellerini atmıştır. Ancak
İkinci Dünya Savaşı sonrasında Realizm’in gelişmesinde ve uluslararası
ilişkilerin şekillenmesinde H. J. Morgenthau’nun önemi büyüktür.
Morgenthau’ya göre, uluslar da bireyler gibi çıkarlar peşinde koşar.
Uluslararası ilişkilerde temel unsur devlettir. Devletler arasındaki
ilişkileri ise ‘ulusal çıkar’ ve ‘ulusal güç’ kavramları belirler.
Gerek İdealizm gerekse Realizm uluslararası ilişkilerde
etkilerini halen sürdürmektedir. Günümüz uluslararası ortamında ulusal
çıkar ve güç kavramlarının önemi ortadadır. Öte yandan İdealizm’in
etkisini bölgesel ve küresel bütünleşme çabalarında görmek mümkündür.
Kitapta ayrıca; günümüzde Realizm’in eksik yönlerinin nasıl
giderilebileceği, bu disiplinin hangi bilim dallarından yararlanarak
daha etkin önermelerde bulunabileceğine ilişkin tartışmalara da yer
verilmiştir.
Kitabın; konuyla ilgili temel bir başvuru kaynağı olduğu değerlendirilmektedir.